روزنامه قانون
1397/01/28
علم، روایتگر خودکامگی‌های شاه
گروه تاریخ: 30 سال قبل. هفته پایانی فروردین ۱۳۵۷. اسدا... علم از موثرترین رجال سیاسی دهه 40 و 50 ایران و صمیمی‌ترین دوست محمدرضا پهلوی، بعد از یک دوره بیماری سرطان درگذشت. دو نکته مهم، علم را از سایر رجال عهد پهلوی متمایز می‌سازد و به او موقعیتی یگانه در میان صف طولانی نخست‌وزیران، وزرا و امرای ارتش بازیگر در عهد پهلوی می‌دهد. نکته اول نزدیکی بیش از اندازه علم به محمدرضا شاه بود. پدر علم، یکی از خان‌های منطقه خراسان و سیستان و دوست رضاشاه پهلوی بود و به همین دلیل اسدا... از دوران جوانی تبدیل به دوست نزدیک محمدرضا پهلوی شد. بعد از دوره‌های وزارت و استانداری، در ابتدای دهه ۴۰ به صدارت رسید و مجری سیاست‌های شاه مبنی بر اصلاحات ارضی و انقلاب سفید شد و به‌خصوص در حوادث سال۱۳۴۲ و سرکوب قیام ۱۵ خرداد، نقش اصلی را بازی کرد؛ اگرچه بسيار زود جای خود را به حسنعلی منصور و هویدا داد.آبان ۱۳۴۵ شاه، دوست قدیمی و محرم اسرارش را به وزارت دربار گمارد. علم از این زمان تا تابستان ۱۳۵۶ وزیر دربار پهلوی بود؛ درست در زمانی که شاه دیگر تبدیل به قدرت مطلق‌العنان کشور شده بود و همه امورات کشور بايد از فیلتر تایید دربار پهلوی مي‌گذشت. علم در این دوره در جریان بيشتر تصمیم‌گیری‌ها و نگرانی‌های شاه بود. به این ترتیب او در وضعیت ایران از سال ۴۵ تا ۵۷ تاثیر فراوانی داشت. دورانی که همه قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی در دست محمدرضا پهلوی متمرکز بود. دورانی که اگرچه اقتصاد ایران پررونق‌ترین بازه تاریخي خود را طی کرد اما در زمین سیاست، این شاه بود که نه تنها همه مخالفان را سرکوب کرده بود و می‌کرد بلکه دیگر گوش شنوایی را برای شنیدن کوچک‌ترین انتقاد از نزدیکانش نیز نداشت.
نکته دومی که علم را تبدیل به شخصیت بی‌نظیري در میان رجال پهلوی و حتی رجال کل تاریخ ایران کرده ، مجموعه یادداشت‌های اوست. علم، خدمت بزرگی به تاریخ معاصر ایران و چه بسا خاورمیانه و جهان کرد. وي خاطرات روزانه دوران وزارت دربار خود را از سال ۴۶ تا زمانی که در تابستان ۱۳۵۶ از وزارت دربار استعفا داد، به مدت 10 سال نوشت و هر سال دست‌نوشته‌ها را به صورت امانت نزد بانکی در سوییس مي‌فرستاد. او وصیت کرده بود که این یادداشت‌ها پس از مرگش و در زمانی منتشر شوند که خاندان پهلوی دیگر روی کار نباشد. او در اولین جلد این خاطرات، این شروط را اینچنین توضیح داده است:«دفترچه یادداشت قبلی را در بانک یونیون سويیس به امانت گذاشتم و به دخترم توصیه کردم که قبل از 50 سال دیگر، یعنی بعد از درگذشت من، آن را چاپ نکنند؛ همچنین قبل از درگذشت ارباب عزیزم که امیدوارم خداوند مرا قبل از او از دنیا ببرد، چون زندگی بدون او برای من مفهومی ندارد. دیگر اینکه اگر خدای ناکرده رژیم تغییر کرد که نخواهد کرد، آن وقت دخترم اگر زنده بماند، می‌تواند این یادداشت‌ها را منتشر کند». البته پیش‌بینی علم از تغییر حکومت پهلوی در ۵۰ سال بعد، بسيار زودتر از آنکه تصور می‌کرد، محقق شد. هنوز یک سال از مرگ علم نگذشته بود که حکومت شاه سقوط کرد اما خانواده علم، 10 سال بعد از فوت او این یادداشت‌ها را برای ویراستاری و انتشار در اختیار علینقی عالیخانی قرار دادند. این یادداشت‌ها به‌عنوان گزارش دقیقي از وضعیت دربار پهلوی و شخص شاه اعتبار بسياری دارد. خاطرات خواندنی علم حاوی اطلاعات بسیار مهم و جالبی از حکومت محمدرضا پهلوی در اوج دوران اقتدار اوست. خاطرات علم یکی از منابع اصلی مطالعه تاریخ دوران پهلوی است و همیشه به عنوان یک مرجع برای محققان به کار خواهد رفت. علاوه بر این‌ها خاطرات اسدا... علم، منبع بسیار غنی برای مطالعه درباره رقابت‌های ایران و دو رقیب منطقه‌ای‌اش يعني عراق و عربستان است. رقابت‌هایی که تا سال‌ها بعد از سقوط شاه و البته امروز نیز به شکل‌های مختلفی نمود دارد. اما فارغ از این‌ها، این خاطرات، منبع بی‌نظیری برای شناختن خلقیات، کارنامه و کامیابی‌ها و ناکامی‌های محمدرضا پهلوی است. بیش از همه، آنچه در مطالعه خاطرات علم ما را به تامل وا می‌دارد، سیری است که شاه به سوی خودکامگی و تفرعن برداشته است. به گونه‌ای که شاه دیگر حتی متحدان غربی‌اش را نیز تمسخر می‌کرد و خود را حاکمی شایسته‌تر از دولتمردان اروپایی می‌دانست. حاکمی که درست در زمانی که تصور می‌کرد در اقتدار و مملکت‌داری از حاکمان شرق و غرب پیشی گرفته، با یک انقلاب سرنگون شد.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
استمداد آبی از شورای عالی امنیت ملی
پندهاي بزرگان به روحاني
سرودهاي يكبار مصرف!
جان های بی بها در برابر داروهای گران
سرنخـی از غیب
علم، روایتگر خودکامگی‌های شاه
حمایت از دولت در صیانت از ارزش پول ملی
گـریـز نخبگان!
از یک دیده بان طبیعت به مردم این سرزمین
کشف محموله کلان مواد منفجره در مرزهای شرقی کشور
آيین‌نامه طرح ترافیک خبرنگاران تصویب شد
