روزنامه اعتماد
1397/06/15
سران در تهران براي صلح
سارا معصوميحسن روحاني، رييس‌جمهور فردا ميزبان ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه است. روساي جمهور دو كشور همسايه ايران در حالي به تهران سفر مي‌كنند كه تنها چند هفته تا برگزاري مجمع عمومي سازمان ملل متحد در نيويورك زمان باقي مانده و همزمان سوريه آبستن تحولات جديدي شده است. از سوي ديگر عملكرد دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در 6 ماه گذشته عملا ايران، روسيه و تركيه را به مثلث تحريم‌شدگان توسط امريكا تبديل كرده است.
اجلاس روساي جمهور در تهران هر چند بيشتر با عنوان ديدار اعضاي گروه آستانه مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرد اما طبيعتا با توجه به مجموع اتفاق‌هاي رخ داده براي سه كشور در يك سال و نيم اخير، سوريه يكي و شايد هم مهم‌ترين سوژه روي ميز رايزني‌ها باشد اما تنهاترين آنها نيست.
در بيانيه‌اي كه كاخ كرملين چند روز پيش از آغاز اين سفر منتشر كرد، سوريه از وزن بيشتري نسبت به ساير مسائل مورد بحث برخوردار بود. در بيانيه فوق تاكيد شد كه يافتن راهي براي پايان دادن به بحران در سوريه، اصلي‌ترين سوژه بحث‌هاي سه رييس‌جمهور در تهران خواهد بود. روسيه، ايران و تركيه تلاش سه‌جانبه‌اي را براي عادي‌سازي وضعيت سياسي و نظامي در سوريه آغاز و پيگيري كرده‌اند و اين در حالي است كه هر كدام از اين سه كشور منافع متفاوتي را در سوريه دنبال مي‌كنند. با شكست سازماني داعش در سوريه و بازپس‌گيري اكثر مناطق از دست نيروهاي مخالف بشار اسد اكنون سه كشور به‌دنبال پيشبرد پروسه سياسي، آغاز بازسازي سوريه و البته فراهم كردن بستر لازم براي بازگشت مهاجران هستند. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه سومين نشست سران «ابتكار آستانه» مي‌تواند فرصت ديگري باشد براي اينكه سه كشور راه‌حل‌هاي مشترك براي كليتي ذيل عنوان بازگشت آرامش به سوريه را بررسي كنند و همچنين به صورت جزئي‌تر درباره وضعيت ادلب كه مورد اختلاف تركيه با ايران و روسيه است با هم به اتفاق نظر دست يابند. سه رييس‌جمهور پيش از اين در ماه آوريل سال جاري در آنكارا با هم ديدار كردند و بندر ساحلي سوچي نيز در ماه نوامبر سال گذشته ميلادي (2017) ميزبان روحاني، پوتين و اردوغان بود. درحالي كه روسيه و ايران در 7 سال گذشته از دولت مركزي به رياست بشار اسد در جنگ سوريه حمايت كرده‌اند، تركيه در آن‌سوي ميدان و مقابل بشار اسد ايستاده بود اما دولت رجب طيب اردوغان از اواخر سال 2016 كار با ايران و روسيه بازگرداندن صلح به سوريه را آغاز و تا اين لحظه اين روند را به خوبي ادامه داده است.
ابتكاري موفق در غياب قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي
در شرايطي كه نشست‌هاي هر از گاهي ژنو تا اين لحظه نتوانسته تاثير عملي بر تحولات ميداني در سوريه داشته باشد، سه كشور روسيه، تركيه و ايران توانسته‌اند به عنوان بازيگران منطقه‌اي مثلثي را در غياب قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي تشكيل داده و به دستاوردهاي خوبي هم در پرونده سوريه دست پيدا كنند. ابتكار آستانه 5 سال پس از آغاز بحران در سوريه در دسامبر 2016 شكل گرفت. اواسط دسامبر 2016 بود كه روساي جمهور روسيه و تركيه موافقت خود را با شكل‌گيري نشست در آستانه، پايتخت قزاقستان اعلام كردند. 20 دسامبر 2016 بود كه وزراي خارجه سه كشور ايران، روسيه و تركيه راي مثبت نهايي به آغاز اين گفت‌وگوهاي سه‌جانبه دادند. يكي از نخستين ماحصل‌هاي اين توافق، برقراري آتش‌بس در سوريه بود. 23 دسامبر 2016 بود كه يك هيات از اپوزيسيون سوريه شامل 12 گروه و هياتي از جانب دولت سوريه به رياست بشار جعفري براي گفت‌وگوهاي غيرمستقيم به آستانه دعوت شدند. نشست آستانه برخلاف نشست‌هاي سياسي ژنو عمدتا زمين بازي را به سمت چهره‌هاي از شبه‌نظاميان برد كه در عمليات‌هاي نظامي دست‌اندركار هستند و بدين‌ترتيب چهره‌هاي صرفا سياسي اپوزيسيون به آستانه رفت و آمدي نداشتند. هر چند كه در چشم مخالفان بشار اسد مانند برخي كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس نشست‌هاي آستانه موازي‌كاري با نشست‌هاي سياسي ژنو است اما هر سه كشور عضو ابتكار آستانه از ابتدا چارچوب كاري خود را همراستا و منطبق با قطعنامه 2254 شوراي امنيت سازمان ملل اعلام كرده‌اند. از 24 ژانويه 2017 كه وزراي خارجه ايران، روسيه و سوريه
بر سر شكل‌گيري مثلث آستانه تفاهم كردند تا به امروز تصميم‌هايي كه هر سه كشور گرفته‌اند
در راستاي تقويت همان قطعنامه 2254 است كه يكي از اصلي‌ترين بندهاي آن اجرا و تثبيت آتش‌بس است. پس از حصول توافق ميان سه كشور بر سر ايجاد مراكز كاهش تنش كه به نوعي كمك به تثبيت آتش‌بس به حساب مي‌آمد نوبت به تدوين قانون اساسي رسيد كه روسيه در ژانويه 2017 پيش‌نويس آن را ارايه كرد و بحث‌ها درباره آن هنوز ادامه دارد. يكي از اصلي‌ترين پرونده‌هاي روي ميز در مذاكرات آستانه در تمام سطوح، فرجام تلاش‌هاي انجام گرفته براي تدوين قانون اساسي و شكل و شمايل بخشي به كميته قانون اساسي است كه سياسي‌ترين كار در سوريه امروز به حساب مي‌آيد. هنوز با وجود چند دور رايزني‌هاي فشرده برخي جزئيات اين كميته در هاله‌اي از ابهام قرار دارد كه از جمله آنها مي‌توان به تركيب و تعداد كابينه، محل برگزاري جلسات كميته و تعيين مكانيسم راي‌گيري در آن اشاره كرد. از سوي ديگر يك سوال اساسي كه هنوز طرفين پاسخ شفافي براي آن نيافته‌اند اين است كه قانون اساسي موجود بايد اصلاح شود يا از ابتدا نگارش قانون اساسي جديد كليد بخورد. در مساله قانون اساسي ايران پيشنهادهايي براي تدوين ارايه كرده و البته كه مسائل اساسي درباره قانون اساسي را با دولت سوريه در ميان گذاشته است.
در نتيجه رايزني‌هاي مستمر در سطوح متفاوت كارشناسي و وزراي خارجه كشورهاي عضو ابتكار آستانه اندك‌اندك از التهاب بستر اوليه براي گفت‌وگوهاي ملي ميان معارضه و نماينده دولت و همچنين معارضه و كشورهاي عضو به‌خصوص ايران كاسته شده است. ايران كه در سال‌هاي ابتدايي آغاز بحران در سوريه ارتباط چندان و مستقيمي با جريان معارضه نگرفته بود امروز با چهره‌هاي متفاوت اين جريان در ارتباط است و به‌طور كلي مي‌توان گفت كه ايران امروز امكان بازي شفاف و علني در سوريه را دارد. در دوره‌هاي اخير مذاكرات در آستانه، هيات ايراني با برخي چهره‌هاي معارضه حاضر ديدار داشته و برخي درخواست‌هاي آنها را در دست بررسي دارد. نكته قابل توجه در بررسي سير طي شده در پرونده سوريه اين است كه تحولات ميداني هر آنچه هست بايد در سطح سياسي ترجمه شود و به همين منظور است كه ايران با جريان معارضه نيز علنا ارتباط گرفته است.
ادلب، اصلي‌ترين سوژه در مذاكرات تهران
گفته مي‌شود ادلب اصلي‌ترين سوژه مورد بحث سران ايران، روسيه و تركيه در تهران است و اين در حالي است كه همزمان تحولات پيرامون اين شهر نيز سرعت بيشتري به خود گرفته است.
72 ساعت پيش از ديدار روحاني، پوتين و اردوغان در تهران، جنگنده‌هاي روسي به گفته وزارت دفاع روسيه بمباران اهداف ترويستي را در استان ادلب آغاز كردند. به گفته «ايگور كوناشنكوف» سخنگوي وزارت دفاع روسيه در مجموع طي يك ماه گذشته 47 هواپيماي بدون سرنشين متعلق به تروريست‌ها در منطقه اطراف پايگاه الحميميم منهدم شده است و در روز
4 سپتامبر 4 هواپيماي نيروي هوايي روسيه كه در پايگاه الحميميم مستقر بودند حملاتي را عليه اهداف تروريستي جبهه النصره در استان ادلب با تجهيزات با دقت بالا به انجام رساندند. ساعاتي پيش از اعلام رسمي اين خبر از سوي روس‌ها، مايك پامپئو وزير خارجه امريكا، در تماس تلفني با مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه با او درباره عمليات قريب‌الوقوع ارتش سوريه براي آزادسازي «ادلب» گفت‌وگو كرد. در بيانيه‌اي كه سخنگوي وزارت خارجه امريكا درباره اين تماس منتشر كرد تاكيد شده بود كه وزراي خارجه دو كشور اتفاق‌نظر داشتند كه هرگونه تهاجم نظامي رييس‌جمهور سوريه در ادلب، غيرقابل قبول و افزايش بي‌ملاحظه درگيري در سوريه است.
ادلب، نقطه اختلاف ميان روسيه و ايران با تركيه در پرونده سوريه و البته يكي از پيچيده‌ترين موارد باقي‌مانده است. ترك‌ها ورود ارتش سوريه با كمك ايران و روسيه به ادلب را خط قرمز خود مي‌دانند و در آخرين نشست آستانه نيز تلاش كردند ادلب را به عنوان بندي ذيل مناطق كاهش تنش جا دهند اما اين مساله با مخالفت روسيه و ايران روبه‌رو شد. تهران و مسكو براي اين مخالفت خود اين‌گونه استدلال مي‌كنند كه براساس توافق اوليه سه كشور درباره چند و چون مناطق كاهش تنش، گروه‌هاي تروريستي در داخل و خارج اين مناطق مشمول توافق نيستند. با وجود اين اختلاف‌ها به نظر مي‌رسد كه موضع تركيه در اين خصوص چندان هم كه در اظهارات مقام‌هاي اين كشور به گوش مي‌رسد سفت و سخت نباشد و جاي مانوري براي روسيه و ايران به منظور اقناع ترك‌ها در اين مساله وجود داشته باشد.
انتظارهاي اردوغان از نشست تهران
«رجب طيب اردوغان» رييس‌جمهور تركيه 48 ساعت پيش از سفر به تهران با هشدار درباره عمليات ارتش سوريه براي آزادسازي استان «ادلب» از دست معارضان و تروريست‌ها، مدعي شد آغاز حملات به اين منطقه، يك فاجعه انساني به بار مي‌آورد. اردوغان در تازه‌ترين اظهارات خود ضمن ادعاي اينكه در ادلب فقط مردم حضور دارند نه تروريست‌ها و معارضان مسلح، گفت: حدود 3.5 ميليون نفر آنجا (ادلب) هستند. روسيه و امريكا مسووليت را به يكديگر پاس مي‌دهند. اما اگر موشك‌ها اين منطقه را هدف بگيرند، قتل‌عام وحشتناكي رخ خواهد داد.
رييس‌جمهور تركيه ضمن بيان اينكه با ايران و روسيه براي جلوگيري از وقوع فاجعه در ادلب و كاهش تنش‌ها در اين منطقه همكاري و هماهنگي مي‌كنند، افزود: در نتيجه اين اقدامات بود كه آتش‌بس جزئي در جريان عيد قربان برقرار شد. ما آنجا 12 پست نظارت (بر آتش‌بس) داريم و نيروهاي‌مان كارهاي خود را با جديت ادامه مي‌دهند. اردوغان ضمن ابراز اميدواري براي حصول نتيجه مثبت از ديدار سه‌جانبه با «حسن روحاني» و «ولاديمير پوتين» همتايان ايراني و روس در تهران، مدعي شد: اميدوارم نشست تهران منجر به توقف خشونت‌هاي دولت (سوريه) شود. روسيه از مدتي پيش مذاكرات با تركيه بر سر ادلب را آغاز كرده و روز سه‌شنبه سومين مرحله از نشست‌ها حول اين موضوع ميان دو طرف انجام شد و به گفته رييس‌جمهور تركيه، چهارمين مرحله در دست اقدام است.
تعيين تكليف ادلب پس از نشست تهران
همزمان با اظهارات رييس‌جمهور تركيه كه در آن ادلب به نوعي خط قرمز به حساب آمد، سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه در مسير معكوس با رييس‌جمهور تركيه سخن گفته و تاكيد كرد تا زماني كه مساله «ادلب» حل نشود، درگيري‌ها در سوريه برطرف نخواهد شد. ريابكوف در ادامه تصريح كرد كه مساله آغاز عمليات نظامي در ادلب پس از نشست سران روسيه، ايران و تركيه در اجلاس تهران در روز جمعه روشن خواهد شد. وي تاكيد كرد كه سران سه كشور قصد دارند در نشستي كه روز جمعه (فردا) در تهران برگزار مي‌شود درباره پايان دادن به درگيري‌ها در كشور سوريه بحث و گفت‌وگو كنند.
اهداف نهايي روسيه در سوريه متفاوت از تركيه و ايران
سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه نيز 48 ساعت پيش از سفر ولاديمير پوتين به تهران در گفت‌وگو با شبكه اول تلويزيون اين كشور اعلام كرد كه مسكو هيچ برنامه محرمانه‌اي درباره سوريه ندارد. لاوروف با بيان اينكه سوري‌ها خود سرنوشت‌شان را تعيين خواهند كرد، گفت: اهداف نهايي ما در سوريه به شكل كامل با اهداف ايران و تركيه مطابقت ندارد، اما همگي خواهان پايان جنگ و ايجاد شرايط مناسب هستيم تا مردم سوريه بتوانند به تنهايي و بدون مداخله كشورهاي ديگر سرنوشت‌شان را تعيين كنند. اگر مداخله نظامي روسيه در سوريه نبود دمشق در حال حاضر به پايتخت خلافت داعش تبديل شده بود. زماني كه ما براي كمك به بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه وارد اين كشور شديم داعش تقريبا در نزديكي دروازه‌هاي دمشق بود و دولت بشار اسد در آستانه فروپاشي قرار داشت. هيچ‌كدام از كساني كه امروز صداي‌شان را درباره موضوع نجات مردم و احترام به حاكميت كشورها و تماميت ارضي آنها بلند مي‌كنند، اقدامي براي ممانعت از سيطره تروريست‌ها بر دمشق اتخاذ نكردند.منطقه كاهش تنش در ادلب اكنون تنها منطقه‌اي است كه ده‌ها هزار تندرو با رهبري جبهه‌النصره در آنجا مستقر هستند. بقيه مناطق كاهش تنش از جمله غوطه شرقي دمشق و استان‌هاي درعا، قنيطره و حمص از دست افراد مسلح آزاد شده و ساكنان در حال بازگشت به منازل خود هستند و كمك‌هاي انساني نيز به دست آنها مي‌رسد. اقدامات امريكا درباره اوضاع ادلب نشان مي‌دهد كه اين كشور مي‌خواهد مانع حمله به جبهه النصره شود.
سرگئي لاوروف : اهداف نهايي ما در سوريه به شكل كامل با اهداف ايران و تركيه مطابقت ندارد، اما همگي خواهان پايان جنگ و ايجاد شرايط مناسب هستيم تا مردم سوريه بتوانند به تنهايي و بدون مداخله كشورهاي ديگر سرنوشت‌شان را تعيين كنند.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
